Groot-Brittannië - een korte geschiedenis

Romeinen tot Noormannen

Britannia: dit grote eiland wordt uiteraard al duizenden jaren bewoond. Enkele decennia na het jaar 0 wordt het gebied veroverd door de Romeinen. Zij noemen deze provincie Britannia en stichten een aantal steden. De bekendste voorbeelden zijn het huidige Londen, Colchester, Bath en Chester. Een grote historische trekpleister is het in prima staat verkerende Romeinse badhuis in Bath, overigens een stad met werelderfgoedstatus. Het mooiste voorbeeld van Romeinse overheersing is echter de meer dan 100 kilometer lange Muur van Hadrianus in noord Engeland. Men begon in 122 na Christus te bouwen en dat heeft enkele jaren geduurd. Vele delen van deze Hadrian's Wall plus verschillende forten zijn nog te zien. Ook het huidige Schotland, toen Caledonia genaamd, behoorde deels tot het rijk. Daar hebben de Romeinen nog een muur gebouwd. Deze Muur van Antoninus heeft echter maar kort gestaan en daar is niet veel meer van te zien. In deze periode leefden onder andere de Picten in grote delen van Schotland. Beide muren behoren ook tot het werelderfgoed.

Saksen & Vikingen: toen het Romeinse Rijk op het vasteland steeds verder onder druk kwam te staan door de barbaren uit het oosten riep men de legioenen uit Groot-Brittannië terug en begon er een periode zonder Romeinse overheersing. In de eeuwen die volgde kwamen de Angelen, Saksen en Vikingen op het toneel. De Vikingen waren aanvankelijk alleen op rooftocht maar vestigden zich ook in bepaalde delen van het eiland waaronder in oost Engeland en op verschillende eilanden voor de kust van Schotland. De belangrijkste plaats voor dat uit het huidige Denemarken afkomstige volk was de huidige stad York. In deze vroege middeleeuwen was nog steeds geen sprake van de landen zoals we die nu kennen. Er waren bijvoorbeeld koninkrijken van Northumbria, East Anglia en Wessex. Een beroemde Angelsaksische koning uit deze periode is Alfred the Great, koning van Wessex. Hij zorgde er aan het eind van de 9e eeuw voor dat de volkeren in het huidige Engeland verenigd werden in de strijd tegen de Vikingen in oost Engeland. Dat verliep succesvol waardoor deze Vikingen werden teruggedreven naar het oosten van het land, een territorium bekend onder de naam de Danelaw.

De Normandiërs: uiteindelijk zijn de Vikingen geheel verslagen in het huidige Engeland en was er een Angelsaksisch rijk. Dat kwam ten einde in het jaar 1066 toen de bekende Slag van Hastings in het zuiden van het land plaatsvond. De Normandiërs vielen toen namelijk binnen vanuit het grondgebied wat nu tot Frankrijk behoort. Dat ging onder leiding van Willem de Veroveraar. Niet lang hierna kwam de Plantaganet dynastie aan de macht. Beroemde nazaten zijn bijvoorbeeld de bekende kruisvaarder Richard the Lionheart en zijn sluwe broer John. Beide zijn koning geweest. John is de koning uit de verhalen van Robin Hood en leefde ten tijde van het onstaan van het document Magna Carta.

Oorlog met Wales en Schotland: de Noormannen waren directe nazaten van de oorlogszuchtige Vikingen en gingen ook in Groot-Brittannië agressief te werk. In de 13e eeuw leefde Richard I, ook onderdeel van de Plantaganet dynastie. Hij stond vanwege zijn gestalte ook wel bekend als Richard Longshanks. Deze man eiste van de Welsh en de Schotten dat ze onderdanig zouden zijn aan hem. Dat gebeurde lang niet altijd en dat zorgde voor oorlogen in Wales en Schotland. De opstand in Wales ontstond voornamelijk in het noorden van dat land (Gwynedd en het huidige Snowdonia) maar uiteindelijk was het geen eerlijke strijd tegen de grote legers van Richard. Hij bouwde in dit deel van Wales vier grote kastelen om de bevolking onder de duim te houden en die zijn nu nog in uitstekende staat. Deze kastelen van King Edward behoren tot het werelderfgoed en staan in Caernarfon, Conwy en Harlech. Beaumaris Castle staat op het eiland Anglesey. De strijd met Schotland was veel moeizamer, bloediger en langduriger. De vrijheidsstrijder William Wallace, bekend van de film Braveheart vocht tegen de legers van Richard. Deze Wallace mag dan één slag hebben gewonnen en een grote naam hebben, succes had hij uiteindelijk niet. Het grote verschil werd gemaakt door de koning van Schotland, Robert the Bruce. Hij verdreef de Engelsen uit het land bij de slag om Bannockburn al was dat op de lange termijn niet het einde van de Engelse inmenging. Beide veldslagen vonden plaats vlakbij het stadje Stirling waar ook het belangrijke kasteel te bezoeken is.

Tudors en Stuarts

De Tudors: de koninklijke Plantaganet dynastie kwam ten einde in 1485 toen koning Richard III in de War of the Roses verslagen werd door Henry Tudor. Dit was het begin van de beroemde gelijknamige dynastie, bekend van de tv-serie. Beroemd zijn Henry VIII die zijn vrouw Anne Boleyn liet executeren en ook in sterke mate verantwoordelijk was voor de reformatie in Engeland. Ook zeer beroemd is zijn dochter die hij kreeg met Anne Boleyn, de latere Queen Elizabeth. Zij was protestants en bestreed de katholieke zaak in Engeland. Daardoor was ze een doelwit voor de Paus en voor het katholieke Spanje. Het was ook gedurende haar lange regeerperiode dat de Spaanse Armada onderweg naar Groot-Brittannië was om een invasie te realiseren. Dat is echter totaal niet gelukt, grotendeels vanwege het slechte weer. Elizabeth was ook verantwoordelijk voor de dood van Mary, Queen of Scotts. Deze koningin van de Schotten was een gevaar omdat Elizabeth zelf geen kinderen had en Mary de volgende in lijn was om de troon te krijgen. Ze was daarnaast katholiek en had inmiddels wel een zoon. Veel is nog te zien uit die tijd, veel Tudor architectuur is nog te bewonderen.

De Stuarts: de Schotse koningin Mary mocht dan geëxecuteerd zijn, haar zoon James werd wel de nieuwe koning. Deze jongen werd echter als protestant opgevoed. Dit is het begin van de Stuart dynastie en ook voor het eerst dat de kroon van Engeland en Schotland op het hoofd van dezelfde heerser zat. Zijn benaming was dan ook King James VI & I, met andere woorden de 6e koning van Schotland en de 1e van Engeland. Dit gebeurd halverwege de 16e eeuw. Ondanks de reformatie bleek het huis Stuart toch lang niet altijd protestant te zijn maar zelfs fervent katholiek en autocratisch. Dat botste steeds vaker met het parlement en de nobelen in het land. Uiteindelijk culmineerde dat in de revolutie onder Oliver Cromwell die samen met andere parlementariers een leger bijeenraapte en de koning versloeg. Cromwell behoorde tot de Puriteinen, streng protestantse lieden. Koning Charles I die puur als alleenheerser wilde fungeren werd uiteindelijk door het nieuwe republikeinse bewind geëxecuteerd. Oliver Cromwell werd Lord Protector maar toen hij stierf heeft het parlement wederom een Stuart gevraagd om de troon op te eisen, simpelweg omdat ze een leider voor het land zochten.

Glorious Revolution: die nieuwe koning was Charles II, overigens de zoon van de geëxecuteerd vorige koning. Het probleem was echter dat de troonopvolger (zijn broer James II) van deze nieuwe Charles een fervent katholiek was en dat wilde het parlement absoluut niet. Vooral ook omdat de katholieke koning Lodewijk van Frankrijk zeer agressief was en men niet in een katholiek pact gezogen wilde worden. Toen James II koning werd, geen geheim van zijn katholicisme maakte en ook nog een zoon kreeg, kwamen enkele parlementariers in actie. Zij schreven de Nederlandse stadhouder Willem III om Engeland te veroveren. En dat deed hij in 1688 omdat Willem bang was dat Frankrijk samen met Engeland ten oorlog zouden trekken tegen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Door een zeer sterk georganiseerde invasiemacht van meer dan 400 schepen en meer dan 20 duizend mannen greep hij zonder slag of stoot de macht. Het leger ging aan land in Brixham, een kuststadje in zuidwest Engeland, vlakbij Torquay. Deze machtsovername was het begin van de zogenaamde Glorious Revolution. Dat heeft te maken met de religieuze tolerantie en het feit dat vanaf nu de koning verantwoording moest afleggen aan het Britse parlement ipv andersom. Het parlement is gevestigd in het prachtige Westminster Palace in het centrum van Londen. Vrede was het vanaf nu nog zeker niet. Er waren later nog veldslagen met de Jacobieten (sympathisanten van de Schotse Stuarts) in Schotland en met Fransen en Ieren in Ierland. Ierland behoorde immers ook al een tijdje tot het koninkrijk. De laatste slag in Groot-Brittannië vond plaats op het slagveld van Culloden vlakbij Inverness in noord Schotland. Dat was in 1746 maar er staat nu een bezoekerscentrum waar je terecht kunt.

Industriële Revolutie het Britse Imperium

Het einde van de 18e en de eerste helft van de 19e eeuw is de periode van de Industriële Revolutie. In deze periode deed men in Groot-Brittannië verschillende ontdekkingen en innovaties die een enorm verschil opleverden ten opzichte van de voorgaande tijdperken. Zo ontdekte men kolen als brandstof voor allerlei machines. Er was de uitvinding van de stoommachine en van de treinen en spoorwegen die daar gebruik van maakten. Ook werden de vervaardiging van textiel (veel katoen) en ijzer vergemakkelijkt en verbeterd. Deze industrialisatie en de groei van industriesteden zorgde ook voor veel sociale problemen. In steden als Manchester en Sheffield waren de woon -en werkomstandigheden deplorabel. De verhalen van de beroemde schrijver Charles Dickens stammen uit deze periode, de tijd dat Koningin Victoria regeerde. U kunt overigens op verschillende locaties industrieël erfgoed bezichtigen waaronder in en ook zijn er nog tal van gebouwen uit het Victoriaanse tijdperk te bezichtigen waaronder ook oude fabrieken. Een beroemde periode daarvoor - vooral door de op tv verschenen kostuumdrama's - is het begin van de 19e eeuw toen de middenklasse begon te groeien en er na het het stoppen van de Napoleontisch oorlogen meer frivoliteit ontstond in zowel kleding als architectuur. Deze relatief korte periode staat bekend als het Regency tijdperk. Cheltenham is een bekende stad die toen bijna in zijn geheel gebouwd is.

Het Britse Imperium: het Verenigd Koninkrijk was ooit het grootste wereldrijk uit de geschiedenis van de mensheid. Het omvatte niet alleen Groot-Brittannië maar onder andere ook Ierland, een deel van de latere Verenigde Staten van Amerika, India, Zuid-Afrika en Australië. Dit overzeese imperium kon worden opgebouwd en geconsolideerd doordat de Britten met hun vloot de zeeën overheersten (when Britannia ruled the waves). Dat heeft niet al te lang geduurd omdat Amerika zich afscheidde en een hele tijd later onder andere ook India in opstand kwam. In Greenwich in Londen kun je het mooie Greenwich Maritime Museum bezoeken waar je het nodige over het scheepvaartverleden kunt leren, de basis van het wereldrijk. Het werelderfgoed van Greenwich ligt aan de zuidoever van de rivier de Thames.

De 20e eeuw

De vorige eeuw was definitief het einde van het Britse imperium met onder andere de onafhankelijkheid van India in 1947. Men vocht nog de Boerenoorlog in Zuid-Afrika en uiteraard de Eerste en Tweede Wereldoorlog. De Eerste Wereldoorlog, in Groot-Brittannië de Great War genoemd zorgde voor een paar miljoen Britse oorlogslachtoffers in de loopgraven van Noord Frankrijk. Enkele decennia later brak de Tweede Wereldoorlog uit waarbij een aantal steden in Groot-Brittannië flink door de Duitsers werden gebombardeerd en waarbij tienduizenden mensen het leven verloren. Ook werden belangrijke haven -en industriesteden (deels) verwoest waaronder Londen, Liverpool, Coventry, Southampton, Birmingham en Glasgow. Deze aanvallen staan bekend als The Blitz. Uiteindelijk werd deze luchtoorlog, de Battle for Britain gewonnen door de geallieerden. Ook speelde Engeland een grote rol in één van de belangrijkste militaire operaties, namelijk de landing van de geallieerde legers in Normandië, juni 1944. Deze dag staat bekend als D-Day en troepen die landden en vochten in Normandië werden verscheept vanuit zuid Engeland. Een groot deel van de troepen vertrok vanuit de havenstad Portsmouth waar je nu het D-Day Museum kunt bezoeken. Portsmouth is ook een belangrijk haven voor de Britse marine.

Tweede helft 20e eeuw: na deze grote oorlog is er geen strijd meer geweest maar wel oorlog, de Koude Oorlog. De overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog, het Westen en de Sovjet-Unie, verdeelden de overwonnen gebieden in tweeën waardoor de westelijke delen onder het kapitalisme en het oostblok onder het communisme leefden. Die scheidslijn lag onder andere in Berlijn. De premier van Groot-Brittannië, Winston Churchill sprak toen over het IJzeren Gordijn. Tot spanning en oorlogsdreiging heeft het zeker geleid, tot oorlog in Europa niet. Die Berlijnse muur viel uiteindelijk in 1989 toen de Sovjet Unie desintegreerde.

In Groot-Brittannië zelf gebeurde ook veel op sociaal-economisch gebied. Er was de opkomst van de Sociaal Democratische Labour partij, die vooral na de Tweede Wereldoorlog veel invloed kreeg. Ook was er de opkomst van de vakbonden. Daar wilde Margaret Thatcher in de jaren 80 korte metten mee maken. Zij is de meest polariserende premier uit de geschiedenis van Groot-Brittannië. Ze is de held van rechts omdat het land in die periode er economisch zeer slecht voor stond en zij door een hard kapitalistisch beleid Groot-Brittannië er weer bovenop hielp. Voor links is zij een ramp omdat de sociaal-economische situatie in vele armere gebieden, voornamelijk in regio's van mijnbouw en zware industrie, dramatisch verslechterde omdat er geen enkele hulp werd geboden. Een ander nog veel heter hangijzer is de kwestie Noord-Ierland waar decennia lang sektarisch geweld heeft plaatsgevonden. Het is te ingewikkeld om de hele geschiedenis van Ierland en het ontstaan van Noord-Ierland uit te leggen maar er onstond wantrouwen, haat en uiteindelijk strijd tussen de Brits-Protestantse en de Iers-Katholieke bevolking. Pas in de jaren 90 van de 20e eeuw is het vredesproces gelukt en leeft men nu in een land dat is bevrijd van een burgeroorlog. Normaal is de situatie nog niet, de vele muren die de protestantse en katholieke wijken in de hoofdstad Belfast van elkaar scheiden, staan nog steeds overeind. Tijd zal de wonden moeten helen.

Nu

In het zogenaamde Brexit referendum van enkele jaren terug heeft de bevolking besloten om de EU te verlaten. Dat heeft voor u als toerist niet veel invloed behalve dan dat u weer een paspoort nodig heeft om het land binnen te komen. Schotland maakt net als Engeland, Wales en Noord-Ierland deel uit van het Verenigd Koninkrijk en heeft ook een eigen parlement met de nodige macht. Dit parlement staat in Edinburgh dat al eeuwen lang de hoofdstad van Schotland is. Het gebouw staat overigens pal tegenover het Palace of Holyroodhouse. In 2014 is er nog een referendum geweest waarin de bevolking van Schotland werd gevraagd of men onafhankelijkheid wilde en dus uit het VK wilde stappen. Met een meerderheid van 55% tegen 45% heeft men tegen gestemd waardoor de Unie van 1707 blijft bestaan. Toen werden Engeland en Schotland (plus Wales en Ierland) samengevoegd tot een unie. Een belangrijk argument voor vele Schotten om toch bij het VK te blijven was omdat men anders ook uit de EU zou moeten en dat zou grote financiële complicaties kunnen inhouden. De Brexit - waar de meeste Schotten tegen waren in 2016 - zou de roep om onafhankelijkheid weer kunnen doen wederkeren. De toekomst zal het leren.